Беларускія жывапісцы выказалі свае адносіны да вар’яцтва, імя якому — вайна. Выстава “Жывыя, пакуль памятаем” створана па выніках пленэру, прымеркаванага да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Арганізатарамі выступілі Міністэрства культуры Беларусі і Нацыянальны цэнтр сучасных мастацтваў. У пленэры ўдзельнічалі члены Беларускага саюза мастакоў, студэнты Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў — усяго 12 аўтараў. Жывапісцы наведвалі мемарыяльныя комплексы на месцах канцэнтрацыйных лагераў і спаленых вёсак, вывучалі гістарычныя факты аб Вялікай Айчыннай вайне. Уражанні ўвасобіліся ў партрэтах і сюжэтна-тэматычных палотнах, прысвечаных падзеям вогненных гадоў.

Мастакі прадставілі партрэты дзяцей вайны, вымушаных змагацца за жыццё, карціны-прысвячэнні героям беларускага супраціўлення. Адлюстраваны і мемарыяльныя комплексы, на месцах якіх былі канцэнтрацыйныя лагеры, лагеры ваеннапалонных, спаленыя вёскі. 

Маладая мастачка Аляксандра Чудакова

Уражанне ад убачанага — быццам токам па нервах. Вось пазітыўныя рознакаляровыя класікі на асфальце: ах, маленства-маленства! А вышэй — босыя ножкі ў кайданах. Ком у горле… Марыя Кручкова, “Так скончылася дзяцінства”. 

Малюначкі, паўпрыкрытыя туманам. Просценькія, наіўныя: конік, тата, утаймавальнік тыграў. Нехта з маленькіх аўтараў мог бы стаць вялікім мастаком. Або дрэсіроўшчыкам. Або касманаўтам. Папяровы караблік — сімвал надзей. Няздзейсненых. Нацысцкія садысты выпампоўвалі з дзяцей кроў для сваіх салдат… Адводзіш вочы. Слёзы выціраеш не крадком: тут плакаць не сорамна. Марта Шчэрбіч, “Мемарыяльны комплекс «Красны Бераг»”. 

— Перад студэнтамі, што ўдзельнічалі ў пленэры, стаяла няпростая задача — пераасэнсаваць, прапусціць праз сябе трагедыю і зрабіць твор, які б адпавядаў узроўню дарослага, сфарміраванага мастака. Аўтарам прац, што тут прадстаўлены, гэта ўдалося: палотны атрымаліся сур’ёзныя. Маладое пакаленне, якое, дзякуй богу, не бачыла вайны, асэнсавана перадало жах тых пакут, гора і болі, што зведалі нашы продкі, — адзначыў дырэктар НЦСМ Сяргей Крыштаповіч. — Я спакойны за будучыню беларускага мастацтва. Рады, што наш цэнтр робіць унёсак у станаўленне маладых творцаў. 

— Першы паказ праекта адбыўся 11 ліпеня ў рамках ХХХІІІ Міжнароднага фестывалю мастацтваў “Славянскі базар у Віцебску”. Зараз экспазіцыя даступная ў НЦСМ. Спадзяюся, яе змогуць убачыць і ў іншых гарадах краіны, — распавядае дырэктар Беларускага культурнага цэнтра духоўнага Адраджэння Аляксандр Госцеў, дзякуючы якому ўдзельнікі пленэру папрацавалі ў мемарыяльным комплексе “Трасцянец”. — Аўтары работ па-сапраўднаму прасякліся тэмай. Я быў сведкам таго, як мастакі наведвалі крыпту храма-помніка ў гонар Усіх Святых, дзе знаходзіцца прах ахвяр Трасцянецкага лагера смерці, і наколькі гэта ўзрушыла творцаў. Іх эмоцыі знайшлі яркае адлюстраванне на палотнах. 

Аўтар дыптыха “Забыццю не падлягае” і карціны “Вечная памяць” — Аляксандра Чудакова, студэнтка 6 курса Акадэміі мастацтваў. Дзяўчына — актыўная ўдзельніца беларускіх і замежных выстаў, лаўрэат розных конкурсаў. Цяперашні пленэр лічыць добрай магчымасцю пашырыць гарызонты і ўдасканаліць навыкі. 

"Мемарыяльны комплекс «Азарычы»". Кацярына Друян

— Наведванне кожнай мясціны стала сапраўдным узрушэннем. Неймаверна ўразіў манументальнасцю і трагічным пасылам мемарыял “Азарычы”. Гісторыя лагераў смерці ў Азарычах адлюстроўвае адно з самых гнюсных злачынстваў фашысцкіх захопнікаў, здзейсненых на беларускай зямлі. Тут упершыню была масава прыменена бактэрыялагічная зброя — узбуджальнік сыпнога тыфу. Немагчыма без слёз знаходзіцца і ў мемарыяльным комплексе “Боркі”, прысвечаным памяці спаленых вёсак Магілёўшчыны. Жах трагедыі ўвасабляюць скульптурныя кампазіцыі ды іншыя элементы: вуліца з фрагментамі абгарэлых сцен дамоў, пакінутыя ў іх рэчы як сімвал раптоўнага сканчэння мірнага жыцця і безабароннасці перад нечалавечай жорсткасцю... Бачыць усё гэта было надзвычай цяжка. Але менавіта таму мае боль, гнеў, суперажыванне, нянавісць нібы самі выліваліся на палатно...

"Мемарыяльны комплекс «Боркi»". Марта Шчэрбiч

З ПЕРШЫХ ВУСНАЎ 

Дырэктар Нацыянальнага цэнтра сучасных мастацтваў, мастак Сяргей Крыштаповіч: 

— Дзяцінства нашага пакалення было напоўнена ўспамінамі ўдзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны. Мой бацька ў 14 гадоў пайшоў у партызаны. Потым да нас дамоў часта прыязджалі яго баявыя таварышы. Іх апавяданні фарміравалі разуменне, якое ж гэта шчасце, калі свеціць сонца і неба над табой мірнае. 

Дырэктар Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва Алена Макаранка: 

— Мы цесна супрацоўнічаем з НЦСМ. Заўсёды рады бачыць новыя праекты калег. Экспазіцыя “Жывыя, пакуль памятаем” патрабавала тытанічнай працы. Выстава ўзрушае глыбінёй твораў і выклікае вельмі шмат моцных эмоцый. 

Марына Вашкевіч, загадчыца аддзела навукова-даследчай і экспазіцыйна-выставачнай работы мемарыяльнага комплексу “Хатынь”: 

— Сёння, калі робяцца спробы перапісаць гісторыю, надзвычай важна захаваць праўду пра Вялікую Айчынную вайну, пра подзвіг старэйшых пакаленняў і перадаць яе нашым дзецям. Мір на зямлі немагчымы без гістарычнай памяці. 

Ганна Жарская, навуковы супрацоўнік мемарыяльнага комплексу “Хатынь”: 

— Кожнае наша апавяданне наведвальнікам павінна быць эмацыйным — каб убачанае і пачутае кранала людзей, прымушала задумацца. А такія выставы дазваляюць нам самім яшчэ больш прапусціць праз сябе ўсё, што адбывалася ў ваеннае ліхалецце, і натхніцца на пошук і вывучэнне новых фактаў, складанне яшчэ больш пазнавальных экскурсій.

Ксенія Колабава, другакурсніца Рэспубліканскай гімназіі-каледжа пры БДАМ: 

— Мы, маладыя, проста абавязаны памятаць, якой цаной далася нашым дзядам Перамога. Памятаць і быць удзячнымі! 

Святлана ЧЭКАЛАВА 

Фота аўтара