Так-так, менавіта яна — асноўная і любімая ежа ў аграгарадку Спорава Бярозаўскага раёна на працягу многіх стагоддзяў.

А як мясцовыя ўмеюць яе гатаваць! Да стала падаюць рыбу фаршыраваную і сухую з бульбай у збанку, кансервы і юшку, смажаную ікру і нават рыбны квас. У 2019-м спораўскай традыцыі прыгатавання рыбы, сушанай у печы на саломе, і страў на яе аснове прысвоілі статус гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. 

І БУКЕТЫ, І ПАЦЕРКІ 

— Даўней ворных зямель у нашым краі не хапала, усюды — балота, таму галоўнай стравай на сталах шматдзетных сем’яў, якіх у вёсцы была боль- шасць, стала рыба. У чыстых водах Спораўскага возера, на берагах якога знаходзіцца аграгарадок, раней яе вадзілася проста неверагодная колькасць, — распавядае носьбіт унікальнай традыцыі, загадчыца Спораўскага цэнтра культуры і вольнага часу Ніна Пашкевіч. — Старажылы ўспамінаюць, што жанчыны маглі з возера фартухом зачэрпнуць рыбу. І розных відаў было мноства. Цяпер некаторыя кудысьці паплылі — мянтуз, напрыклад. Затое трапляюцца судак і сцерлядзь. 

Возера — наша жытніца, а рыба для нас — хлеб. Таму і гасцей сустракаем адмыслова, — працягвае жанчына. — Сушаную рыбку выкладваем у выглядзе каравая, упрыгожваем варанымі ракамі, зверху — ягады і галінкі каліны. Такая традыцыя з’явілася ў 2009 годзе, калі мы чакалі прадстаўнічую дэлегацыю і захацелася здзівіць яе нечым асаблівым. З таго часу стравы з рыбай у нас і як пачастункі, і як падарункі, і як прызы на конкурсах. З сушанай рыбкі робім нават букеты і пацеркі. 

ПА КВАСКУ? 

— Налавіць удосталь рыбы нашы продкі не заўсёды маглі: калі да зімы возера падмярзала, ні на лодцы не паплывеш, ні па лёдзе не пойдзеш. А вясной — чакай, пакуль растане, — заўважае суразмоўніца. — Таму рыбу сушылі ў запас. Рабіць гэта можна па-рознаму. Напрыклад, крыху падвяліць — але тады яна доўга не праляжыць. А вось калі добра высушыць, дык у кручаных кошыках — кабаняках, падвешаных на гарышчы, будзе доўга захоўвацца. 

З такой рыбы можна прыгатаваць мноства страў. Спораўцы яе ў суп кладуць і бульбу з ёй вараць. І нават квас робяць. Але гэта не напой, а посная рэдкая страва на аснове расолу квашанай капусты, у які дадаюць жменьку ячных круп, сушаныя рыбу і грыбы, дробна нарэзаную бульбіну, моркву і кавалачкі кіслай капусты. 

Папулярная і страва “тры ў адным”: вараць бульбу з сухой рыбай зверху і дадаюць кроп, цыбулю. Вось вам і гарнір, і рыба, і юшка. Можна пакласці сухую рыбу пластамі ў чыгунок ці гусятніцу, чаргуючы з цыбуляй, пасыпаць прыправамі, заліць кіпенем, даць настояцца і пратушыць. Пачастунак будзе мяккі і духмяны. 

— А вось каб прыгатаваць тую самую знакамітую рыбу на саломе ў печы, — тлумачыць Ніна Пашкевіч, — трэба цэлую тэхналогію асвоіць. Спачатку варта дачакацца, каб дровы поўнасцю дагарэлі. Потым выграбці з печы жар — да апошняга вугольчыка (ці па-паляшуцку — “чарэня”). Лепш за ўсё рабіць гэта змочаным у вадзе “помэлом” — доўгім венікам з хваёвых галінак. Далей на цэглу кладуць салому (але можна выкарыстоўваць рашотку ці бляху, а замест звычайнай жытняй саломы ўзяць кропавую — высушаныя сцёблы кропу, з якіх ужо сабрана насенне). Падсоленую рыбку — зверху. 

ОХ УЖО ДЗЯЎЧАТЫ! 

— Я часта згадваю фільм “Дзяўчаты”, — гаворыць Ніна Іванаўна. — Яго галоўная гераіня Тося казала: “Ты думаеш, бульбачка — гэта проста зварыў і з’еў, так? Ведаеш, колькі з бульбы страў можна прыгатаваць?” Пасля ідзе доўгі спіс: бульбачка смажаная, адварная, пюрэ, бульба фры, бульба пай, бульбяныя піражкі з мясам, грыбамі, капустай і гэтак далей. І вось што вам скажу: у нас амаль кожная гаспадыня можа так пералічваць свае стравы з рыбы!

БЕЗ ЯЕ НІЯК 

Гасцей у Цэнтры культуры і вольнага часу заўсёды шмат: паглядзець ёсць што! Напрыклад, Музей гумару, дзе сабраны мясцовыя жарты і байкі, рэцэпты страў і напояў, захоўваецца кніга мясцовых рэкордаў. І эколага-этнаграфічны музей “Спораўскія кветкі”, у якім прадстаўлена больш за 100 вышытых ручнікоў, і галерэя з 80 вышытымі карцінамі. Турысты з задавальненнем далучаюцца да майстар-класа па спораўскай польцы — гэты бытавы танец у 2014 годзе быў унесены ў Дзяржаўны спіс нематэрыяльных гісторыка-культурных каштоўнасцей. 

Але “рулюе” рыба! Загадчыца цэнтра сама праводзіць майстар-клас — паказвае, як правільна ў печы салому разаслаць, як рыбу саліць і класці, чым заправіць, як зразумець, што ўжо прыгатавалася. І, вядома ж, Ніна Іванаўна потым частуе гэтай смакатой. А яшчэ раз на два гады на беразе мясцовага возера ладзіцца абласны фестываль “Спораўскія жарты”. На ім без рыбных прысмакаў, натуральна, таксама не абыходзіцца. 

— Мы супрацоўнічаем з турфірмамі, якія прывозяць групы ў Спораўскі заказнік і завітваюць па дарозе да нас. І з заказнікам сябруем: ездзім туды са сваімі творчымі калектывамі, арганізоўваем сустрэчы гасцей рыбным караваем, праводзім майстар-класы, — расказвае Ніна Пашкевіч. — Удзельнічаем у абласных і рэспубліканскіх “Дажынках”, у рэспубліканскім свяце “Купалле” (“Александрыя збірае сяброў”), у выставах-кірмашах турыстыч- ных паслуг, у фестываляхкірмашах мастацкіх рамёстваў і народнай творчасці. У сябе прымаем удзельнікаў семінараў-практыкумаў, у тым ліку і рэспубліканскіх (апошні, што прайшоў напрыканцы сакавіка, быў прысвечаны захаванню гістарычнай памяці і культурнай спадчыны праз пераемнасць пакаленняў). І ўсюды прадстаўляем нашу рыбную традыцыю — брэнд спораўскай зямлі, якім ганарымся і які беражом. 

Святлана ЧЭКАЛАВА 

Фота з архіва гераіні